1

.مفهوم عصمت

واژه ی عصمت از چه زمانی در معنای امروزی آن به کار رفته است؟

عصمت در لغت به معنای منع کردن و بازداشتن است و به همین معنا،در برخی آیات و روایات به کار رفته است:«امروز در برابر فرمان خدا هیچ نگاه دارنده ای نیست؛مگر کسی که (خدا بر او)رحم کند.»(هود،43)یعنی،تنها رحمت اوست که مانع از عذاب می شود.«خدا تو را از (گزند)مردم نگاه می دارد.»(مائده،67) نیز،«تقوای الهی (از آلودگی به گناه)بازتان می دارد.»گفتنی است که بازداشتن و منع کردن،همواره با جبر و اکراه همراه نیست؛بلکه برای کسی که به پند و اندرز بسنده کرد و دایره ی اختیار دیگری را تنگ نمی کنید نیز،می توان این واژه به کار گرفت.

به علاوه، از دیدگاه آیات و روایات،پیامبران و امامن(ع)از هر گونه گناه و خطایی در امان اند.برای بیان این حقیقت،الفاظ وتعابیر گوناگونی به کار رفته است که واژه ی «عصمت» نیز یکی از آن ها ست؛چنان که پیامبر اکرم(ص) می فرمایند:«من و علی و حسن و حسین و نه نفر از فرزندان حسین پاک و معصوم هستیم.»امیر مومنان علی (ع)،نیز با اشاره به این حقیقت که خدای حکیم را نشاید که به اطاعت و پیروی همه جانبه از کسی فرمان دهد که از آلوده شدن به گناه در آمان نیست،می فرمایند:«دلیل آنکه خداوند مردم را به اطاعت (همه جانبه)از پیامبر می خواند،آن است که وی پاک و معصوم است و به گناه فرمان نمی دهد.).

این ها،تنها،نمونه ای است از روایاتی که پیشینه ی کاربرد واژه ی عصمت را می نمایانند و بر این پندار خط بطلان را می کشند که پیدایش این اصطلاح،سال ها پس از ظهور اسلام و در زمان رواج اندیشه های کلامی بوده است با این همه،برای بهره گیری از معارف دینی،نباید تنها از واژه هایی سراغ گرفت که به تدریج در معنای امروزی شان به کار رفته یا در این معانی رواج یافته اند.قرآن کریم،بی آنکه واژه ی عصمت را به کار گیرد،با بیان های گوناگون،دامان انبیا و اولیا را از هر گونه گناه و خطایی می زداید.پیامبر اکرم اسلام(ص)و امیر مومنان(ع)نیز،افزودن بر این واژه بر این واژه،تعابیر دیگری به کار می برند که در رسایی و گویایی،چیزی از آن کم ندارد؛چنان که پیامبر اکرم(ص)در تفسیر آیه تطهیر می فرمایند:«من و اهل و بیتم از گناه پیراسته ایم.»

2.عصمت و اختیار

اگر عصمت امری اعطایی است،آیا مصونیت پیامبران و امامان از گناه،جبری نخواهد بود؟در این صورت،دلیل برتری آنان بر سایر انسان ها چیست؟

جبری یا اختیاری بودن عصمت،اولین و مهم ترین پرسشی است که این مسئله،پیش چشم خردمندان می نهد؛چرا که ارزش آدمی به ارده ی آزاد و اختیار اوست و جبری انگاشتن عصمت،معصومان را به ماشین خودکاری تبدیل می کند که نه شایسته

الگو شدن برای دیگران اند، و نه سزاوار پادش فراوان.

اختیار آمد عبادت را نمک            ورنه می گردد به نا خواه این فلک

گردش او را نه اجر و نه عقاب      که اختیار آمد هنر وقت حساب

جمله عالم خود مسیح آمدند      نیست آن تسبیح جبری مزدمند

راه حل این مشکل ساده است:سیر اختیاری انسان دو رکن اساسی دارد:علم و اراده.اگر دچار مصیبت می شویم،یا نسبت به زشتی گناه آگاهی کامل نداریم،یا اراده ی قوی برای ترک آن در خود نمی یابیم.هر چه این دو عامل تقویت شوند،دایره ی گناهان آدمی،تنگ تر و تنگ تر خواهد شد.معصومان کسانی هستند که هم از نظر شناخت،چنان اند که زشتی و ناپسندی هر کار بدی را به چشم می بینند و هم به لحاظ اراده،چنان قدرتی دارند که طوفان غرایز حیوانی،عنان اختیار را از کف آنان نمی رباید.همه ی ما مر تبه ای از چنین مصونیت هایی تجربه کرده ایم؛برای مثال،خوردن برخی نجاسات،حتی به فکر هیچ عاقلی هم خطور نمی کند،چه رسد به اینکه جامه ی تحقق بپوشد.اما مسئله به همین جا خاتمه نمی یابد؛پرسشی که هنوز ذهن آدمی را به خود مشغول می دارد،این است که چرا علم و اراده ی آن چنانی،در انحصار گروه اندک است؟درست است که راه حل ذکر شده مشکل اختیار معصومین را چاره می کند؛اما همچنان،دلیل برتری آنان بر سایرین،بی پاسخ مانده است.پیامبر و امام معصوم،گناه را همچون ماده ی سمی می بیند؛از این رو،فکر آن را نیز در سر نمی پروراند.ما نیز اگر چنان علم و اراده ای داشتیم،واجد صفت عصمت می شدیم.

فیض روح القدوس ار باز مدد فرماید                  دیگران هم بکنند آنچه مسیحا کرد

این پرسش اساسی که گاه از آن با عنوان «موهبتی بودن عصمت»یاد می شود،با پاسخ های منفی مختلفی رو به رو شده باشد.یکی از آن ها که در تایید آن،از روایات مختلفی می توان سود جست،راه حل این مشکل را در علم پیشین الهی جستجو می کند؛به این بیان که خداوند پیش از از آفرینش آدمیان،با علم ازلی خود می دانست که گروهی از آنان،بیش از سایرین،از اختیار خود بهره می گیرند و حتی اگر موهبت های ویژه نیز به آنان نرسد،با اعمال اختیاری خود،سر آمد همگان خواهند شد.این منزلتی که اینان با سیر اختیاری خویش بدان می رسیدند.سبب شد که خداوند،مو هبت ویژه ی خویش را به آنان عطا کند ایشان را از علم و اراده ا برخوردار کند که به واسطه ی آن،به مصونیت کامل برسند و در پرتو آن،راهنمایانی مطمئن برای همه ی افراد بشر شوند.

به عبارت دیگر،دلیل اعطای چنین موهبتی،علاوه بر پاداش به خود آنها،فراهم کردن وسایل هدایت برای سایر انسان هاست.این نکته را می توان به خوبی از فرازهای آغازین دعای ندبه فهمید.همچنین،در روایتی از امام صادق(ع)درباره ی موهبت های ویژه ی پیامبران چنین آمده است:«از آنجا که خداوند به هنگام آفرینش پیامبران،می دانست که آنان از او فرمان برداری کرده و فقط او را عبادت می کنند و هیچ گونه شرکی روا نمی دارند.(از موهبت های ویژه ی خویش،برخوردارشان ساخت.)پس اینان به واسطه ی فرمان برداری از خداوند،به این کرامت و منزلت والا رسیدند.»

3.ناسازگاری با طبیعت انسان

هیچ انسانی خالی از امیال و شهوات نفسانی نیست؛بنابراین،چگونه می توان امکان معصوم بودن انسانی را پذیرفت؟

برخی کسانی که به روشنفکران مذهبی شهرنت یافته اند،بی گناهی را گناهی بزرگ برای نوع بشر می شمارند؛با این استدلال که طینت آدمی با اراده و اختیار سر رشته اند و آنان که این ویژگی را ندارند،یا حیوان اند یا فرشته .احمد امین مصری نیز پیراستگی از گناه را نا شدنی می شمارد و با اشاره به وجود گرایش های گوناگون در آدمی،برای انسان عاری از گناه جایگاهی جز پندار نمی شناسد.

در پاسخ باید گفت که چنین نگرشى بیش از هر چیز، نمایانگر برداشت نادرست اینان از پدیده ی عصمت و نادیده گرفتن توانایى هاى آدمى است .براى توضیح بیشتر، چند نکته را یادآور مى شویم:

1-3.سازگارى عصمت با اختیار

1بى تردید، قوام انسان به اراده و اختیار است و در هیچ پدیده ی انسانى، نمى توان این ویژگى را نادیده گرفت. ازسوى دیگر، کسانى که با سخنانى ازاین دست، امکان عصمت را به چالش مى خوانند، نتوانسته اند عصمت و اختیار را با یکدیگر سازش دهند و آن دو را کنار هم بنشانند. ازاینروست که مى گویند:«انسان، با عصیان و اراده و آگاهى و قدرت، خود را ثابت مى کند.» یا «کمال آدمى به این است که با وجود توانایى بر انجام دادن کارهاى زشت، در بیشتر اوقات،جانب خیر و پاکى را ترجیح دهد.»

این در حالى است که در جاى خود، رابطه ی عصمت و اختیار را بررسى کرده و سازگارى آن دو را با یکدیگر به اثبات رسانده اند. به راستى مگر درجاتى از عصمت، کم و بیش در همه ی انسانها تحقق نیافته است؟ کدام انسانِ با اراده اى است که آگاهانه، لب به غذاى مسموم بزند؟ تنها تفاوت معصومان(ع) با دیگران در این است که در نظر آن بزرگواران، همه ی گناهان چون زهرى کشنده اند؛ ازاین رو، خیال نزدیک شدن به آ نرا نیز از سر نمى گذرانند.

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: